C c B i Tiểu Luận Về Phật Gi o Của Trần Trọng Kim

Nho giáo, o giáo và Ph t giáo là ba cái ngu n g c van hóa c a dân t c Vi t nam ta t xua. Nho giáo d y ta bi t cách x k ti p v t, khi n ta bi t du ng an cho ph i d o làm ngu i. o giáo l y d o làm ch t c vu tr và d y ta nên l y thanh tinh vô vi noi yên l ng. Ph t giáo d y ta bi t cu c d i là kh não, dua ta di vào con du ng gi i thoát, ra ngoài cu c o hóa diên d o mà vào ch Ni t-bàn yên vui. Ba h c thuy t y thành ra ba tôn giáo, ngu i ta thu ng g i là Tam giáo, d u có nh hu ng r t sâu v du ng tin tu ng và s hành vi trong cu c sinh ho t c a ta ngày xua. n nay cu c d i thay d i, ngu i ta theo khuynh hu ng v t ch t, coi r nh ng di u d o lÿ nhân nghia. ó cung là s d i d i bi n hóa trong cu c d i. i là bi n hóa không có gì là thu ng d nh. M i m t cu c bi n hóa l i gi ng m t m t xích trong cái dây xích, r i cái n ti p giáp cái kia, thành cái dây dài không bi t dâu là cùng t n. S bi n hóa tu n hoàn y, k th c ra không có gì là chu n dích nh t d nh, ch ng qua là nó theo th i mà luân chuy n. Cái tru c ta cho là t t, thì bây gi ta cho là x u; cái bây gi ta cho là hay, sau này ngu i ta l i cho là d . D d , hay hay vô thu ng vô d nh, thành ra nhu cái trò qu thu t làm cho ngu i ta mê ho c. Các b c thánh hi n d i tru c, bi t rõ nh ng di u y, mu n tìm ra m t con du ng mà di trong dám t i tam m m t, nên m i l p ra h c thuy t n , tôn giáo kia d dua ngu i ta di cho kh i m c ph i chông gai nguy hi m. Nho giáo, o giáo và Ph t giáo d u có m t quan ni m nhu th c . Song m i m t h c thuy t có m t tôn ch và m t phuong pháp riêng d h c d o tu thân, cho nên cách lu n lÿ, cách l p giáo và s hành d o có nhi u ch khác nhau.